Msza święta ślubna i propozycje śpiewów.

Wejście.

Wielu z organistów współcześnie grających podczas liturgii ślubnej zapomina, że prawie w 100% udzielenie sakramentu małżeństwa jest połączone z Mszą świętą. A więc jeśli jest to Msza, rządzi się ona takimi samymi prawami, jak każda inna. Sakrament małżeństwa nie jest oderwany od mszy świętej, lecz jest on w nią wpisany i w trakcie jej trwania zawierany. Owszem, zdarzają się przypadki, kiedy sakramentu małżeństwa udziela się poza mszą świętą, ale nie o tym będzie mowa. Ściślej: msza za nowożeńców posiada osobne antyfony na Wejście i na Komunię, na które należy zwrócić uwagę zastanawiając się nad doborem repertuaru. Msza ta posiada również odrębną liturgię słowa, kolekty, oracje i prefację. Z tymi elementami trzeba się koniecznie zapoznać zanim dobierze się konkretne pieśni i utwory na ceremonię zaślubin.

Mszał Rzymski proponuje trzy różne teksty mszy przeznaczonych do odczytania przy zawieraniu sakramentu małżeństwa. Na Wejście często w kościołach możemy usłyszeć grany na organach marsz lub utwór wykonywany przez solistę lub śpiewaka przy akompaniamencie organów. Najlepszym wyjściem z sytuacji jest zagranie krótkiego, podniosłego utworu (marsza) na organach solo zaraz po odezwaniu się sygnaturki rozpoczynającej mszę świętą. W wielu kościołach obserwuje się fakt, iż celebrans wraz z usługującymi po dzwonku wychodzi po Państwa Młodych oczekujących na niego pod chórem. W czasie tego przejścia można właśnie wykonać na organach marsz. Nie powinno praktykować się grania na Wejście z solistą. Ta chwila powinna być podniosła i uroczysta, rozpoczyna się wszak najważniejsza w życiu msza dla tych narzeczonych. Niech zatem organy zabrzmią pompatycznie i z przytupem godnym ich królewskiego brzmienia, właśnie, w tym początkowym momencie! Podczas powrotu kapłana z Młodymi z pod chóru – a na pewno już po dojściu do ołtarza i ucałowaniu go przez celebransa – powinno zaśpiewać się odpowiednią pieśń na Wejście. W dokładniejszym wyborze takowej mogą pomóc niżej zamieszczone trzy antyfony na Wejście zaczerpnięte z trzech tekstów mszalnych z Mszału Rzymskiego przeznaczonych na uroczystość zaślubin:

Niech Bóg ześle wam pomoc z miejsca świętego i niech was wspiera z nieba. Niech wam udzieli czego w sercu pragniecie, i wypełni każdy wasz zamysł. Ps 20 (19), 3. 5.
Panie, nasyć nas w zaraniu swoją łaską, abyśmy mogli radować się i cieszyć przez wszystkie dni nasze. Dobroć Pana niech będzie nad nami i nad dziełami rąk naszych. Ps 90 (89), 14. 17.
Każdego dnia będę błogosławił Ciebie, Panie, i na wieki wysławiał Twoje Imię, bo jesteś dobry dla wszystkich, a Twoje miłosierdzie nad wszystkim, co stworzyłeś. Ps 145 (144), 2. 9.

Widać zatem różnorodną treść, jaką niosą ze sobą te trzy antyfony: prośbę o Opatrzność Bożą, o łaskę, o wsparcie, jak również błogosławieństwo Boga za dobroć i miłosierdzie. Jest to szeroka tematyka, skłaniająca do przemyśleń, która z pieśni będzie się odpowiednio nadawać. Wydaje się, że najodpowiedniejszą grupą, z której można czerpać w tym wypadku są pieśni odwołujące się do Opatrzności Bożej, oraz te, które w treści swojej wypraszają wiernym potrzebne łaski:

Pod Twą obronę, Ojcze na niebie
Kto się w opiekę odda Panu swemu (Ps 91)
Głoś Imię Pana, Króla wszechmocy i chwały
Ojcze z niebios, Boże, Panie
Za rękę weź mnie, Panie
Pan mój Wódz i Pasterz mój (Ps 23)
Szczęśliwy, kogo Opatrzność Boska (zwr. 1 i 4 – śpiewnik ks. Siedleckiego)
Boże mocny, Boże cudów
Boże w dobroci nigdy nie przebrany
Być bliżej Ciebie chcę.

Z nowszych pieśni mogą znaleźć zastosowanie takie śpiewy jak:

Otwórzcie drzwi Chrystusowi (śpiewnik Archidiecezji Katowickiej, s. 355)
Ku Tobie, Panie, wznosim śpiew (śpiewnik Exsultate Deo)
Złącz, Panie, miłujących Cię (śpiewnik liturgiczny)
Oto jest dzień, który dał nam Pan (śpiewnik Niepojęta Trójco, t. I, s. 199 – zwłaszcza w okresie paschalnym).

Nie powinno się praktykować „przerabiania” tekstu dawnych pieśni na potrzeby liturgii ślubnej, tzn. zmieniania słów na „ich” czy „im” odrzucając tym samym pierwotny tekst. To niestety ciągle jeszcze częsta i błędna praktyka. Nie chodzi tu o zaznaczenie, że tylko „tych dwoje” modli się do Pana o Opatrzność i błogosławieństwo, ale za tych Młodych stających przed ołtarzem modli się właśnie dziś cały zgromadzony Kościół. Jeśli przemawiają za tym okoliczności, na Wejście można również zaśpiewać pieśń okresową, szczególnie w okresie Wielkanocnym i Bożego Narodzenia.

III. Liturgia Słowa.

Liturgia słowa przewiduje dwa czytania: pierwsze ze Starego lub Nowego Testamentu i Ewangelię. Czytania są tak dobrane, aby przedstawiały istotę miłości oblubieńczej Jezusa do Kościoła jako Jego Oblubienicy. Jeśli okoliczności nakazują inaczej, np. ślub odbywa się podczas sprawowania mszy w jakąś uroczystość, albo niedzielę czy wigilię, gdzie przewidziane są trzy czytania, wtedy jedynie drugie czytanie należy odczytać z lekcjonarza obrzędowego. Pierwsze czytanie, psalm, aklamacja przed Ewangelią jak i sama Ewangelia powinny zawsze zostać odczytane z uroczystości lub niedzieli, bez względu na ślub.

Psalm responsoryjny wykonuje psalmista od ambony, nie zaś – jak to jest też niekiedy praktykowane – z chóru. Chór nie jest miejscem na wykonywanie psalmu, o czym szerzej można przeczytać zagłębiając się w znaczenie i rolę psalmisty we mszy świętej. Usilnie należy zachęcać, aby psalm podczas ceremonii śpiewała inna osoba niż sam organista. Nie tylko dla ubogacenia samej ceremonii, ale także dla podtrzymania właściwego porządku i podziału funkcji w liturgii.

Aklamację przed Ewangelią powinna wykonać inna osoba niż ta, która śpiewała psalm. Najczęściej może to być właśnie organista, gdyż aklamacja nie musi być wykonana z ambony. Aklamacja przed Ewangelią zmienia się zgodnie z okresem w roku kościelnym.

Po odczytaniu Ewangelii i homilii, kapłan zadaje trzy pytania narzeczonym, które są bezpośrednim wprowadzeniem w ceremonię zaślubin. Po nich następuje odśpiewanie hymnu do Ducha Świętego O Stworzycielu Duchu, przyjdź. Ze względu na długość hymnu, w czasie liturgii możemy wykonać trzy zwrotki w następującym układzie: zawsze pierwszą i ostatnią, natomiast ze zwrotek 2-5 wybiera się jedną. Po hymnie następuje udzielenie sakramentu małżeństwa, nałożenie obrączek i modlitwa wiernych.

PRZYGOTOWANIE DARÓW.

Podczas Przygotowania Darów możemy wykonywać odpowiednio dobrany śpiew, utwór instrumentalny na organach solo, lub akompaniować przygotowanemu soliście. W czasie Przygotowania Darów najodpowiedniejszą grupą śpiewów, z których możemy zaczerpnąć, są śpiewy mówiące o miłości Boga i bliźniego:

Gdzie miłość wzajemna i dobroć
Miłujcie się wzajemnie
Przykazanie nowe daję wam

Istnieje spora grupa pieśni nowych, drukowanych w różnych śpiewnikach, na które również można zwrócić uwagę. Mówią one bezpośrednio o zawartym już związku małżeńskim i wypraszają w swej treści błogosławieństwo, a więc czas zastosowania ich na Przygotowania Darów jest dla nich odpowiedni:

Umiłowałeś swój Kościół, Chryste (Śpiewnik Liturgiczny, s. 433)
Panie, Tu do Twych stóp nowożeńców para (Śpiewnik pieśni ślubnych, red. ks. H. Chamski, wyd. Hejnał)
O Panie, do ołtarza stóp (śpiewnik ks. Stanisława Ziemiańskiego SJ – zbiory własne, przyp. aut.)
Klęczącym u Twych ołtarzy (muz. E. Brańka – zbiory własne, przyp. aut.)
Pobłogosław dziś, Boże (muz. T. Piątek – zbiory własne, przyp. aut.)

Wszystkie wyżej wymienione tytuły śpiewów posiadają imprimatur odpowiednich władz i dopuszczone są do użytku liturgicznego. Można również spojrzeć na pieśni z trzeciej grupy – śpiewy dziękczynne za otrzymany sakrament i tematycznie związane z obrzędem Przygotowania Darów:

Dziękuję Bogu dziś (Śpiewnik Exsultate Deo– zwrotki wybrane)
Bądźmy naśladowcami Boga (Śpiewnik Exsultate Deo)
Duchu mądrości, rozświeć myśl (Śpiewnik ks. Siedleckiego, wyd. od 1994 r. i obecne)
Cóż Ci, Jezu, damy
Jezu, zostań w nas
Panie, umocnij wiarę naszą (zwrotki wybrane)
Wszystko Tobie oddać pragnę
Przyjmij, o Najświętszy Panie
Składamy Ci, Ojcze (Śpiewnik Exsultate Deo)

Dozwolone jest też wykonywanie podczas Przygotowania Darów pieśni okresowych, zwłaszcza w okresie Bożego Narodzenia i Wielkanocnym z uwagi na duże znaczenie w roku kościelnym tych okresów, jak również pieśni do Ducha Świętego. Można też wykonać odpowiedni utwór zamiast pieśni, grając na organach solo lub z instrumentalistą czy śpiewakiem. Przy czym ciągle jednak należy pamiętać o sacrum danej kompozycji. O tym, jakich utworów powinno się szukać do wykonania w tym momencie na organach solo, będzie powiedziane osobno.

Dalej Msza święta przebiega jak zwykle. Melodie części stałych, psalmu responsoryjnego jak i aklamacji przed Ewangelią powinno się stosować ogólnie znane. Jest to wskazane z uwagi na lepszą i pełniejszą jakość śpiewu wiernych na tej uroczystości, która i tak zazwyczaj pozostawia wiele do życzenia…

KOMUNIA ŚWIĘTA.

Na Komunię świętą Mszał Rzymski przewiduje również trzy antyfony z trzech odrębnych tekstów mszalnych dla nowożeńców:

Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, aby przygotować sobie małżonkę świętą i nieskalaną. Por. Ef 5, 25. 27.
Daję wam przykazanie nowe, abyście się wzajemnie miłowali, tak jak Ja was umiłowałem. J 13, 34.
Będę błogosławił Pana po wszystkie czasy, Jego chwała będzie zawsze na moich ustach. Skosztujcie i zobaczcie, jak Pan jest dobry, szczęśliwy człowiek, który znajduje w Nim ucieczkę. Ps 34 (33), 2. 9.

Jak widać tematyka antyfon jest równie szeroka, jak poprzednio cytowanych. Zatem można zastosować tu pieśni przede wszystkim odnoszące się do antyfon, niektóre też proponowane już wcześniej, takie jak:

Przykazanie nowe daję wam
Gdzie miłość wzajemna i dobroć
Umiłowałeś swój Kościół, Chryste
Pójdźcie błogosławić Pana

Wskazane są też pieśni traktujące o tajemnicy obrzędu, ale mające w swej treści pierwiastek świadomości wiary w Boga, oraz powierzenia się Jemu jako Miłości, zatem:

Ja wiem, w kogo ja wierzę
Jezu, zostań w nas
Pomiędzy lud swój idzie sam (śpiewnik ks. Siedleckiego – tylko w wyd. od 1994 r. do teraz)
Zbliżam się w pokorze
Pan Jezus już się zbliża
Panie, dobry jak chleb
Jezusa ukrytego
O Panie, Ty nam dajesz (śpiewnik Exsultate Deo)
Tyś w Wieczerniku (śpiewnik Exsultate Deo)
Ojciec nam powierzył Słowo (śpiewnik Exsultate Deo)

Po zaśpiewaniu kilku zwrotek pieśni można zagrać odpowiednio dobrany utwór na organach solo lub z instrumentalistą czy śpiewakiem arię, pieśń czy inny utwór z literatury muzycznej przeznaczonej na użytek kościelny. Nie powinno się całkowicie zastępować pieśni na Komunię utworem instrumentalnym. Pieśń odpowiada obrzędowi, zgadza się w pewien sposób z antyfoną, więc jest najlepszym „początkiem” tej szczególnej chwili zjednoczenia z Chrystusem Eucharystycznym. Można z niej ostatecznie zrezygnować tylko, jeśli przemawiają za tym inne szczególne względy, zawsze jednak należy pamiętać o jej pierwszeństwie przez utworami instrumentalnymi czy wokalnymi.

UWIELBIENIE.

Po kolekcie następują krótkie życzenia od celebransa i obrzędy błogosławieństwa końcowego i rozesłania. Na błogosławieństwo wierni odpowiadają trzy razy Amen. Po rozesłaniu może nastąpić cicha modlitwa Państwa Młodych przed bocznym ołtarzem. Najczęściej jest to ołtarz lub obraz Matki Bożej w bocznej kaplicy czy nawie. W tym czasie należy wykonać stosowną pieśń lub utwór instrumentalny. Mimo tego, że Msza święta jest już formalnie zakończona, nadal muzyków wykonujących posługę na ceremonii zaślubin powinno obowiązywać sacrum. W czasie modlitwy małżonków uzasadnione wydaje się być zastosowanie właśnie pieśni maryjnych, treściowo odpowiednio dopasowanych, wyrażających prośby o wstawiennictwo Maryi u Jezusa i powierzeniu się Jej Matczynej opiece:

Daj mi Jezusa, o Matko moja (śpiewnik śląski Droga do nieba)
Do Ciebie, Matko, Szafarko łask
Maryjo, coś jest w niebie
Maryjo, ja Twe dziecię
Niech chwała Maryi
O Maryjo, kwiecie biały
O Pani, ufność nasza (śpiewnik Niepojęta Trójco, t. I)
Zdrowaś Maryja, Bogarodzico

Modlitwa końcowa i marsz.

Właśnie w czasie tej modlitwy małżonków przy ołtarzu lub obrazie maryjnym jest jak najbardziej wskazane wykonanie słynnego utworu Ave Maria autorstwa różnych kompozytorów. Jak wynika z powyżej cytowanych antyfon komunijnych proponowanych przez Mszał Rzymski, pieśń ta, lub utwór instrumentalny jako taki sam w sobie nie ma żadnego związku z obrzędem udzielania Komunii wiernym, ani z uroczystością zaślubin. Jedynie w tradycji przyjęło się łączyć tę kompozycję z ceremonią ślubną. Nie należy jej natomiast grać lub śpiewać podczas Komunii i procesji Wejścia. Jest na to właśnie odpowiedni czas: modlitwa przy ołtarzu lub obrazie maryjnym, albo ostatecznie na Przygotowanie Darów.

Po maryjnym akcencie następuje marsz weselny, kompozycja w transkrypcji na organy. Oryginał tego utworu napisany jest na orkiestrę i pochodzi z… XVI-wiecznej komedii Szekspira o elfach o wdzięcznym tytule Sen nocy letniej. Do utworu tego Feliks Mendelssohn Bartholdy w wieku 17 lat skomponował uwerturę koncertową, której fragment jest obecnie powszechnie znany jako Marsz Mendelssohna. Dzieło to – jak jeszcze kilka innych – na stałe weszło już do repertuaru ślubnego, zatem pozostaje tylko zachęcić organistów do pomimo wszystko wnikliwego szukania innych kompozycji przeznaczonych na zakończenie mszy ślubnej (może nie koniecznie transkrypcji na organy – mniej lub bardziej udanych). Sprzyja temu ogrom literatury organowej, gdzie w utworach śmiało pojawiają się tempa marszowe i niejednokrotnie są to lepsze kompozycje (nie umniejszając kunsztu Bartholdyemu) niż najsłynniejszy marsz z komediowej sztuki Szekspira. Piszącemu te słowa już kilka razy w ciągu kilkunastoletniej służby za organami podczas ślubów zdarzyło się, że narzeczeni wręcz prosili o coś innego niż ten „oklepany marsz”. Zatem można i trzeba znaleźć godny i potrzebny „zamiennik” tego znanego utworu. Jeśli chodzi ściśle o Marsz Mendelssohna, godną polecenia na polskim rynku nutowym jest jedynie transkrypcja organowa Stanisława Kiszy, wydana niegdyś przez PWM. Najwierniej „przenosi” oryginał dzieła na organy.